Hanny en Eveline, deel I
Hanny en Eveline: wat je ziet.
Twee van mijn oudtantes als historische personages.
Deze foto’s zijn van Hanny en Eveline Boers, zussen van mijn opa. Ergens in de jaren veertig, niet lang na de bevrijding, maakten ze samen een reis door Frankrijk en Spanje. Aan de foto’s te zien bezochten ze Parijs, Madrid, Toledo. Ze waren piepjong, begin twintig: Hanny was van 1923 en Eveline van 1926. Eveline, die kunstzinnig was (je zou haar nu een ‘maker’ noemen), legde de reis vast. Dit resulteerde in een langwerpig, dennegroen foto-album met zwarte bladzijden en een slappe kaft. Ik nam het mee uit de inboedel van mijn oudoom, Hanny’s echtgenoot, toen hij overleed in 2013. Negen jaar later scande ik alle foto’s in. Daarna overhandigde ik het aan het Nationaal Archief, die het beter kunnen bewaren dan ik — het begon behoorlijk uit elkaar te vallen.
Wat zo bijzonder is aan dit album, is dat het een stuk ongeziene geschiedenis vastlegt. Ik heb al eerder geschreven over de tunnelvisie van de geschiedschrijving. We kijken alleen naar de brokstukken van het verleden die over zijn gebleven. En dat lijkt veel, maar dat is het niet; er gaat zoveel verloren.
En niet alleen dat: we kijken naar wat ons interesseert. En we kijken met de overtuigingen (soms vooroordelen) en drijfveren van het heden. Inclusief, en dat vergeten onderzoekers vaak, de uiterst persoonlijke drijfveren van de onderzoeker zelf. Al die kokers, filters, en gordijnen: verreweg het meeste zien we niet.
beeld: Hanny Boers in Parijs, fotograaf Eveline Boers
beetje saai
Zonder context zou je dit fotoalbum misschien weggegooid hebben. Want je ziet heel veel niet. Zo op het eerste gezicht lijkt het een beetje saai. Het zijn maar kiekjes, klein afgedrukt, vaak scheef; beelden van onbekende mensen uit een vervlogen wereld. Je kan er niet zomaar aan aflezen dat dit mensen waren die in mijn leven figureerden als Grote Persoonlijkheden; makers van fraaie, harde grappen, vertellers van sterke verhalen.
Kijk eens wat langer, en je begint van alles te zien. Aan sommige foto’s blijft je oog haken: een mooi geometrisch contrast tussen fel licht en diepe schaduw, een rustgevende compositie. Eveline was aan het experimenteren met de camera.
Waar Hanny fotografeerde zijn de foto’s vaak onscherp; Eveline had de camera beter in de vingers. In de foto’s van Hanny zit dan weer meer leven, waar die van Eveline verstilder zijn. Hanny had een oog voor mooie momenten, gezichtsuitdrukkingen.
beeld: Eveline Boers in Parijs, fotograaf Hanny Boers
Wat je ook ziet, is hoe leeg de steden zijn. Hoe weinig auto’s, hoe weinig mensen op straat. De rommel van de bombardementen is al opgeruimd; we zien geen ruïnes of kogelgaten in Parijs. Of misschien richtte Eveline haar camera daar expres niet op – we zien niet, wat zij niet laat zien. In ieder geval zal het niet meteen na de bevrijding geweest zijn. Maar, zegt conservator Elwin Hendrikse van het Nationaal Archief, ‘gezien de auto’s zal de reis toch niet zo heel lang na de oorlog zijn geweest.’
beeld: Auto’s voor het hotel Royal Opera in Parijs, fotograaf Eveline Boers
onvrij en zedig
Officieel waren vrouwen in dit tijdperk onvrij, zedig aan mannen gebonden. De foto’s in dit boek geven een heel andere indruk: twee jonge vrouwen, samen op pad in een net bevrijd Europa. In Spanje kopen ze nieuwe kleren en fotograferen elkaar met hun nieuwe pakjes aan.
beeld: Hanny en Eveline fotograferen elkaar in nieuwe kleren
Ze proberen serieus te poseren maar het lachen borrelt over, totdat ze het niet meer houden. Waarschijnlijk was dit een behoorlijk euforisch moment na de schaarste van de oorlog.
beeld: Hanny heeft de slappe lach, fotograaf Eveline Boers
Ik hóór ze lachen als ik naar deze foto’s kijk.
Ergens poseert Hanny met een man in uniform, op straat in Parijs. Waarom? Was het een kennis, een vriend? Iemand die ze kende van de bevrijding? Ik vermoed dat het een Canadees is, gezien de grimas, de snit van het uniform en het feit dat Amsterdam door Canadezen bevrijd is (Hanny en Eveline kwamen uit Amsterdam). Maar het insigne op zijn pet kan ik niet precies plaatsen. Ik vermoed dat het van een luchtmachtonderdeel is, een adelaar met een kroontje erboven (van de Commonwealth) en een lauwerkrans eronder. Mocht u goed thuis zijn in insignes uit de Tweede Wereldoorlog, dan hoor ik dat graag.
Ik heb geen idee wie deze wufte snorremans is, en waarom hij een foto waard was. Ik meen hem nog een keer te zien terugkomen in haar trouwalbum, een jaar of vijftien later.
beeld: Hanny met kennis in Parijs, fotograaf Eveline Boers
Eveline fotografeerde verstilde doorkijkjes, en mensen op straat. Kinderen, oude mannetjes, een gezin, jonge mensen, een monnik.
beeld: Spaanse straatscènes, fotograaf Eveline Boers
terugkijken
Eveline fotografeerde ook mannelijk schoon.
beeld: een mooie Spaanse man in pak, fotograaf Eveline Boers
En ze fotografeerde de hondsbrutale blikken van Spaanse mannen op straat: bekeken worden, terugkijken.
beeld: terugkijken, fotograaf Eveline Boers
Aan het einde van de reis borrelen ze op het strand met gelikte, waarschijnlijk Spaanse boys.
beeld: Hanny met Spaanse strandgozers, fotograaf Eveline Boers
Hanny fotografeerde Eveline die knus over het strand flaneert met een van hen, het beeld dat bovenaan dit artikel staat. In tegenstelling tot onze iPhone-kiekjes, die bij vergroten al snel verpixelen, bevatten deze foto’s veel detail. Met een vergrootglas, of na het scannen, kun je die details bekijken. De geamuseerde gezichtsuitdrukking van Eveline bijvoorbeeld, en haar trage voetstap, die dit beeld zo prachtig maken.
beeld: detail van Eveline met Spaanse strandgozer, fotograaf Hanny Boers
Met dank aan fotografiespecialist Elwin Hendrikse van het Nationaal Archief.
Deel II hier.